Sau Hiệp định Giơnevơ (1954), ở miền Nam, Mỹ - Diệm thi hành chính sách tàn bạo, phát - xít hoá, trắng trợn vi phạm Hiệp định Giơnevơ, tổ chức tổng tuyển cử riêng rẽ, khủng bố, đàn áp dã man phong trào yêu nước của nhân dân miền Nam. Trong không khí sục sôi căm thù và xu thế vùng dậy chống Đế quốc Mỹ xâm lược cùng chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm của quần chúng nhân dân, tháng 01 năm 1959, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá II họp Hội nghị lần thứ 15. Nghị quyết Hội nghị 15 là kết quả của quá trình tìm tòi, nghiên cứu, thử nghiệm, đúc kết kinh nghiệm cách mạng nước ta, tổng hợp hình thành phong trào cách mạng miền Nam từ năm 1954 đến năm 1958. Hội nghị đồng thời theo dõi những diễn biến mới nhất của tình hình thế giới như Cách mạng dân chủ tư sản I-rắc (năm 1958), Cách mạng Cu-ba (1959).
Hội nghị chỉ rõ hai mâu thuẫn cơ bản của xã hội Việt Nam: Một là, mâu thuẫn giữa một bên là chủ nghĩa đế quốc xâm lược, giai cấp địa chủ phong kiến và bọn tư sản mại bản quan liêu thống trị ở miền Nam và một bên là toàn thể dân tộc Việt Nam, bao gồm nhân dân hai miền Nam – Bắc; Hai là, mâu thuẫn giữa con đường xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa ở miền Bắc. Tuy tính chất có khác nhau nhưng hai mâu thuẫn cơ bản đó có mối quan hệ biện chứng, tác động lẫn nhau.
Căn cứ vào phân tích mâu thuẫn xã hội ở nước ta, Hội nghị nhất trí đề ra nhiệm vụ cách mạng Việt Nam trong giai đoạn mới là:
Tăng cường đoàn kết toàn dân, kiên quyết đấu tranh để giữ vững hoà bình: thực hiện thống nhất nước nhà trên cơ sở độc lập và dân chủ, hoàn thành nhiệm vụ cách mạng dân tộc dân chủ trong cả nước; ra sức củng cố miền Bắc và đưa miền Bắc tiến lên chủ nghĩa xã hội; xây dựng một nước Việt Nam hoà bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh; tích cực góp phần bảo vệ hoà bình ở Đông Nam Á và thế giới.
Về nhiệm vụ của cách mạng ở miền Nam, Hội nghị quyết định:
- Nhiệm vụ cơ bản của cách mạng miền Nam là giải phóng miền Nam khỏi ách thống trị đế quốc và phong kiến, hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam, thực hiện độc lập dân tộc và người cày có ruộng, góp phần xây dựng một nước Việt Nam hoà bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh1.
- Nhiệm vụ trước mắt là đoàn kết toàn dân, kiên quyết đấu tranh chống đế quốc xâm lược và gây chiến, đánh đổ tập đoàn thống trị độc tài Ngô Đình Diệm, tay sai của đế quốc Mỹ; thành lập một chính quyền liên hiệp dân tộc, dân chủ ở miền Nam; thực hiện độc lập dân tộc và các quyền tự do dân chủ, cải thiện đời sống của nhân dân, giữ vững hoà bình; thực hiện thống nhất nước nhà trên cơ sở độc lập và dân chủ, tích cực bảo vệ hoà bình ở Đông Nam Á và trên thế giới.
“Con đường phát triển cơ bản của cách mạng ở miền Nam là khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân”2. Đó là con đường “lấy sức mạnh của quần chúng, dựa vào lực lượng chính trị của quần chúng là chủ yếu kết hợp với lực lượng vũ trang để đánh đổ ách thống trị của đế quốc và phong kiến, thiết lập chính quyền cách mạng của nhân dân”3.
Hội nghị dự báo: đế quốc Mỹ là tên đế quốc hiếu chiến nhất, cho nên trong bất kỳ điều kiện nào, cuộc khởi nghĩa của nhân dân miền Nam cũng có khả năng chuyển thành cuộc khởi nghĩa vũ trang trường kỳ và thắng lợi cuối cùng nhất định về ta.
Nghị quyết 15 chủ trương cách mạng miền Nam cần có mặt trận dân tộc thống nhất riêng với tính chất, nhiệm vụ, thành phần thích hợp nhằm tập hợp tất cả các lực lượng chống đế quốc và tay sai. Đảng ta cần nghiên cứu khuynh hướng hoà bình, trung lập đang nảy nở trong tư sản dân tộc và trí thức lớp trên; coi trọng binh vận, triệt để lợi dụng mâu thuẫn của chế độ Mỹ - Diệm, tranh thủ thêm bạn, bớt thù.
Về vai trò lãnh đạo của Đảng bộ miền Nam, Nghị quyết chỉ rõ: sự tồn tại và trưởng thành của Đảng bộ miền Nam dưới chế độ độc tài phát-xít là một yếu tố quyết định thắng lợi của phong trào cách mạng miền Nam.
Vấn đề mấu chốt là phải củng cố, xây đựng Đảng bộ miền Nam vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức; đề cao công tác bí mật, triệt để lợi dụng khả năng hợp pháp để gìn giữ lực lượng của Đảng, không ngừng nâng cao cảnh giác, tỉnh táo đề phòng sự xâm nhập, phá hoại của bọn gián điệp và những phần tử đầu hàng, phản bội để bảo vệ cơ quan đầu não và che giấu cán bộ cần xây dựng ở các địa phương những cơ sở an toàn và khu an toàn.
Tại Hội nghị, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn:
- Cứu nước là nhiệm vụ chung của toàn Đảng, toàn dân;
- Không phải một lúc ta đánh đổ ngay chế độ Mỹ - Diệm. Vì vậy, cần đánh lui địch từng bước, tranh từng thắng lợi về phía mình. Chuẩn bị lực lượng khi thời cơ đến.
- Cách mạng miền Nam nhất định thắng lợi, vì Đảng ta và dân ta có đủ sức để khắc phục khó khăn.
- Chỉ cần Nhân dân ta đoàn kết một lòng, trước hết là đoàn kết trong Đảng, thì mọi khó khăn sẽ vượt qua.
Nghị quyết 15 có ý nghĩa lịch sử to lớn, đã mở đường cho cách mạng miền Nam tiến lên, đã xoay chuyển tình thế, dẫn đến cuộc “Đồng khởi” oanh liệt của toàn miền Nam năm 1960.
Sau này, khi tổng kết một số vấn đề lịch sử thời kỳ 1954 – 1975, Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương khoá VII đã kết luận: “Nghị quyết Trung ương 15 rất đúng, làm xoay chuyển tình thế, nhưng trước đó Đảng có khuyết điểm về chỉ đạo cách mạng miền Nam. Đặc biệt trong hai năm 1957 – 1958, ta có sai lầm trong chỉ đạo chiến lược, chậm chuyển hướng chỉ đạo đấu tranh, chỉ nhấn mạnh đấu tranh chính trị khi địch đã dùng bạo lực cách mạng thẳng tay giết hại cán bộ, nhân dân”./.
